Biz inandığımız davayı bırakmadık, Her yıl 15 aÄŸustos ve 26 Ekim tarihlerinde bu konuyu iÅŸledik, Milleti uyardık, Yetlileri uyandırmaya çalıştık.

Fener Rum kilisesi papazı ve avanesi 15 AÄŸustosta Ortodoks alemi Trabzonda toplayarak Fethin ağıt törenini yaparken Biz fethi gerçek tarihinde kutlamaktan mahrum kalıyorduk.

Belediye baÅŸkanı O. Fevzi GümrükçüoÄŸlu ile Ä°stanbul feshanedeki bir Trabzon günleri etkiliÄŸinde sordum, BaÅŸkan belediye olarak, Sizin bastırıp halka dağıttığınız Trabzon tarihi kitabında fetih 15 AÄŸustos yazıyor, siz 26 Ekimde neden israr ediyorsunuz dediÄŸimde, Sayın GümrükçüoÄŸlu; Osmanlı Ekim ayında hiç savaÅŸ yapmamıştır dedi.

Neden 26 ekim dediÄŸimde, En kısa zamanda bir toplantı yapacağım, Tarihçi, araÅŸtırmacıları ve sizi davet edeceÄŸim, Bu konuyu iÅŸleyerek gerçeÄŸi ortaya koyacağız ÅŸeklinde söz vereli dört yıl oldu.

BaÅŸkan sözünü ancak bu gün gerçekleÅŸtirdi, Fakat bizi çağırmak aklına gelmedi. Akademik ünvanımız yok ya, Ama toplantıdaki konuÅŸmacıların ortaya yeni koyduÄŸu gerekçeleri biz on yıldır ofhayrat.com ve oncetrabzon.com sitelerimizde yayınlıyoruz.

 

Bilhassa Rus ve Yunan internet sitelerindeki birçok haber ve akademik bilgiyide gerekçelerimiz arasında yayınlıyoruz.

Osmanlı arÅŸiv belgelerinde dahi 15 AÄŸustos 1461 tarihi yazmasına raÄŸmen neden 26 Ekim sorusunun cevabı; 

 

1960’lı yıllardan itibaren,  Trabzon’da fetih ‘26 Ekim 1461’ olarak kutlanmaya baÅŸlanıyor. 

Bunun nedeni;  Türk Tarih Kurumu tarafından 1943 yılında ilk baskısı yapılan Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı’nın “Osmanlı Tarihi”nin ikinci cildinde 55’inci sayfada verdiÄŸi bilgiler örnek olarak alınmış. Bu bilgilere dayanarak 26 Ekim 1461 tarihi kabullenilmiÅŸ. Hâlbuki yine aynı Türk Tarih Kurumu tarafından basılan birçok eserde fetih günü olarak 15 AÄŸustos geçiyor.

 

 

 

Bu konuda ileride daha detaylı belgeler yayınlayacağız; 

Şimdi toplantı notlarını burada paylaşıyoruz:

 

 

TARÄ°HÄ° DELÄ°LLER TRABZON’UN 15 AÄžUSTOS’TA FETÄ°H EDÄ°LDİĞİNÄ° GÖSTERÄ°YOR

Trabzon BüyükÅŸehir Belediyesi, Trabzon’un fethinin 556’ıncı yıldönümü kutlamaları çerçevesinde “Trabzon’un Fethi ve Fethin Tarihi Meselesi” konulu panel düzenledi.

 

“Trabzon’un fetih tarihi “15 AÄŸustos” mu, 26 Ekim mi?” sorusuna cevap aranan panelde Prof. Dr. Kenan Ä°nan, Prof. Dr. Feridun Emecen ve Yrd. Doç. Dr. Hanefi Bostan konuyla ilgili görüÅŸlerini katılımcılara aktardı.

 

 

Hamamizade Ä°hsanbey Kültür Merkezinde gerçekleÅŸtirilen panelin açılışında katılımcılara seslenen Trabzon BüyükÅŸehir Belediye BaÅŸkanı Dr. Orhan Fevzi GümrükçüoÄŸlu, tarihi en iyi ÅŸekilde öÄŸrenmenin önemine dikkat çekti. Bu hususta özellikle gençlere seslenen GümrükçüoÄŸlu: “Tarihimizi saÄŸlam ve iyi öÄŸrenirsek geleceÄŸe de çok saÄŸlam adımlarla yürürüz. Onun için geleceÄŸimiz olan sevgili gençlerimiz bu paneli çok dikkatlice dinlemenizi bir büyüÄŸünüz olarak sizden rica ediyorum. Bende not defterimle geldim, dinlerken satır satır not alacağım… Asıl olan ne? Cennet mekân Fatih Sultan Muhammed Han’ın 1453’te ‘ya ben Ä°stanbul’u alırım ya Ä°stanbul beni alır’ diyerek canını ortaya koyan ve Ä°stanbul’u fetih ederek çaÄŸ deÄŸiÅŸtiren komutanın bir deha olarak ondan sonraki en önemli stratejik adımları ile Trabzon’u fetih etmesi. Bu fethin manasını fethin 556’ıncı yıldönümü sebebiyle hatırlamak düÅŸünmek ve tekrar tefekkür etmek… Kıymetli hocalarımız bu konuyu da iÅŸleyecekler. Trabzon neden ve nasıl fetih edildi? Hangi gaye ile adım atıldı? Sonrasında ne yapıldı? Sonraki nesillere nasıl bir ÅŸehir iletilmek istendi? Bunun yanı sıra epey bir zamandır çeÅŸitli tarihi platformlarda bu fethin zamanı konusunun irdelenmesi gerektiÄŸi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Hani dedik ya ‘mazimizi doÄŸru ve saÄŸlam adımlarla öÄŸrenirsek geleceÄŸimizi yine saÄŸlam adımlarla hazırlamış oluruz’ diye. Ä°ÅŸte bunun için buradayız. Burada söz bilim sahiplerinin, söz akademisyenlerin” diye konuÅŸtu.

 

 

 

BaÅŸkan GümrükçüoÄŸlu’nun açılış konuÅŸmalarının baÅŸlayan panelde ilk olarak Prof. Dr. Feridun Emecen Trabzon’un tarihteki yeri, Osmanlı’nın fethinden önceki durumu ve bölge açısından arz ettiÄŸi önem üzerine sunum gerçekleÅŸtirdi.

 

 

Prof. Dr. Emecen’in ardından söz alan Prof. Dr. Kenan Ä°nan, Trabzon’un fetih tarihi ile ilgili olarak detaylı açıklamalarda bulundu. Konuyu her yönüyle masaya yatıran ÅŸunları söyledi:

 

 

 

 “Trabzon’un fetih hadisesini eserlerinde zikreden Osmanlı tarihçileri ay ve gün hakkında kesin tarih vermemekle birlikte Fatih Sultan Mehmet ve Vezir-i Azam Mahmut PaÅŸa ile Trabzon’a gelip bu fetihte bizatihi bulunan Dursun Bey bunun (hicri 865) 1461 yılına denk geldiÄŸini söylüyor. Keza NeÅŸri, keza Oruç Bey ve yine bahsedilen Bizans tarihçilerinden Lukas ve diÄŸer Bizans tarihçileri de fetih yılını 1461 olarak veriyorlar. Trabzon seferi hakkında Osmanlı ordusunun takip ettiÄŸi güzergâh ve bu güzergâhın tarihlendirilmesi hakkında en detaylı çalışma “Pontus Topografyası” adlı eserde “1461 Seferinde Takip Edilen Rotalar” adıyla verilmiÅŸ. Burada ÅŸu ÅŸekilde söyleniyor: Fatih 23 Mart 1461’de Edirne’den hareket etmiÅŸtir. Gelibolu yoluyla Mudanya’ya geçmiÅŸtir, 21 Nisan 1461’de Bursa’ya, 12-21 Mayıs’ta Ankara’ya ulaÅŸmıştır. Kasım Bey Donanmayla Trabzon’a 13 Temmuz 1461’de gelip kuÅŸatmaya baÅŸlatmış, fetihten bir gün önce vefat eden Mahmut PaÅŸa 14 AÄŸustos’ta Trabzon önüne gelmiÅŸ ve Fatih Sultan Mehmet Han geldikten sonra her hangi bir çarpışma olmadan Trabzon Osmanlı’ya teslim olmuÅŸtur.

 

 

 

26 EKÄ°M TARÄ°HÄ° NEREDEN ÇIKTI?

 

1960’lı yıllardan itibaren, 64 ya da 66’dan itibaren Trabzon’da fetih ‘26 Ekim 1461’ olarak kutlanmaya baÅŸlanıyor. Nereden kaynaklanıyor 26 Ekim 1461 diye baktığımızda Türk Tarih Kurumu tarafından 1943 yılında ilk baskısı yapılan Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı’nın “Osmanlı Tarihi”nin ikinci cildinde 55’inci sayfada verdiÄŸi bilgiler örnek olarak alınmış. Bu bilgilere dayanarak 26 Ekim 1461 tarihi kabullenilmiÅŸ. Hâlbuki yine aynı Türk Tarih Kurumu tarafından basılan birçok eserde fetih günü olarak 15 AÄŸustos geçiyor. Rahmetli Uzunçarşılı’nın Osmanlı tarihine olan katkıları inkâr edilemez, alanının duayenidir. Lakin tabii ki herkes hata yapabilir. 26 Ekim 1461 tarihini de kendisi bulmuÅŸ deÄŸil. Bu baÅŸka bir Batılı tarihçi William Miller, “Trabzon-Son Grek Ä°mparatorluÄŸu” diye bir eser çıkarmış ve bu eserde verdiÄŸi tarihi Uzunçarşılı olduÄŸu gibi almış, Hicri karşılığını koymuÅŸ. Bu tarih tamamen onun bir çevirisi, kesinlikle o tarihte olduÄŸunu göstermiyor. Miller diyor ki, Macaristan’daki bir Venedik elçilik heyetine Venedik’ten gönderilen bir mektupta 26 Ekim 1461 tarihi var. Dolayısıyla fethin yılını artık tartışmamak gerekir. Miller’in ifadesi aynen böyle. Fethin yılını artık tartışmamalıyız, fethin gününü deÄŸil. Ancak oraya koyduÄŸu bu tarih Uzunçarşılı tarafından sanki fethin günü olarak algılanarak 26 Ekim 1461 kabul edilmiÅŸ durumdadır. William Miller, eserinde fetih gününü deÄŸil yılını ortaya koymaktadır. Ve yine Miller aynı paragrafta ÅŸöyle söylüyor: ‘Trabzon genç yaz aylarında düÅŸmüÅŸ olmalı. Çünkü Muhammet (Fatih Sultan Mehmet) 22 Haziran’dan sonra Ä°stanbul’dan ayrıldı. Macaristan’a giden Venedik elçilik heyetine Trabzon’un kaybedildiÄŸini bildiren bir Venedik belgesi 26 Ekim 1461 tarihi taşımaktadır. Bu fetih yılı hakkındaki tartışmaları sonlandırmaktadır.’ Aynen böyle, bu fetih yılı hakkındaki tartışmaları sonlandırmaktadır, fetih günü hakkında deÄŸil…

 

 

 

Miller’in burada söylediÄŸi ve Osmanlı ordusunun hareket etme tarihine aykırı olan husus, Haziran ayının ortalarından sonra Miller’in Fatih’i Ä°stanbul’dan ayırması. Hâlbuki Miller’in söylediÄŸi tarihte Fatih Sultan Mehmet çoktan Ä°stanbul’dan ayrılmış, Bursa’ya gelmiÅŸ, Bursa’dan da Ankara’ya doÄŸru yola çıkmış, belki de Trabzon’a doÄŸru yoldaydı. Osmanlı’nın sefere çıkma geleneÄŸinin Mart ayı sonu Nisan ayı baÅŸlarıdır. Haziran ortasında Fatih istanbul’da mıydı deÄŸim liydi? Vezir-i Azam Mahmut PaÅŸa Ä°stanbul’da mıydı deÄŸil miydi? Mahmut PaÅŸa Bursa’ya geldikten sonra Fatih’te Bursa’ya gelir. Burada Mahmut PaÅŸa’ya bir kaside ithaf edilmiÅŸtir Bu kasidede ise 21 Nisan 1461 tarihi vardır. Yani Fatih’in Haziran ayının ortasında Ä°stanbul’da olması buraya göre mümkün deÄŸildir.

 

 

 

MART SONU-NÄ°SAN BAÅžINDA SEFERE ÇIKILDI

 

1461 seferine çıkarken Fatih Sultan Mehmet, Haziran ayının ortasına kadar Ä°stanbul’da kalmasını gerektiren bir fevkaladelik var mı? Seferi geciktirecek hiçbir fevkaladelik yok. Fatih Sultan Mehmet yaklaşık 25’e yaklaÅŸan seferlerinin hemen hepsinde Mart sonu Nisan başında sefere çıkıyor. Osmanlı ordusu Temmuz Sonu ve AÄŸustos’ta savaÅŸacağı yere varıyor. Savaşırsa savaşıyor, savaÅŸamazsa tekrar geri dönüyor. Çünkü Osmanlı ordusunun büyük yekunu tımarlı sipahilerden oluÅŸuyor. Bunların kış gelmeden evlerine dönmesi lazım. Bunları kışın seferde tutuyorsanız Osmanlı Devletinde, devletin varlığını yokluÄŸunu ilgilendiren fevkalade bir durum var demektir. Aksi takdirde sefer Nisan’da baÅŸlar ve Ekim ayı oluÄŸunda herkes eyaletine dönmüÅŸ olur.

 

 

 

Bir baÅŸka yere doÄŸru gidelim ÅŸimdi. Trabzon’un fetih gününün 15 AÄŸustos olduÄŸunu söyleyenlerden birisi de Fahrettin KırzıoÄŸlu’dur. KırzıoÄŸlu’nun “Osmanlı’nın Kafkas Elleri’ni Fethi 1451-1590” adlı bir eseri var. KırzıoÄŸlu bu eserinin içinde 15 AÄŸustos 1461’i destekleyecek deÄŸiÅŸik kaynaklar vermiÅŸ. Bu kaynakları bende gördüm, daha fazla detayına baktım. KırzıoÄŸlu, ‘aslında Trabzon’un fethi 15 AÄŸustos mu tam kesin deÄŸildir ama ÅŸu izleyen eserlerde bu 15 AÄŸustos mevzu gündeme gelmektedir’ diyor. Türkçe ilk 3 eser.

 

 

 

OSMANLI RESMÄ° BELGESÄ°NDE  FETÄ°HÄ°N GÜNÜ 15 AÄžUSTOS

 

Bunlardan biri 20 nolu ve 1902 tarihli Trabzon Vilayetnizamnamesi. Yani Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı 26 Ekim tarihini ortaya koymadan önce, Wahringer bu konunun tartışmasını yapmadan çok önce Osmanlı zamanında devletin resmi belgesi Trabzon Vilayetsalnamesi’nde ÅŸöyle söyleniyor: ‘Osmanlı Devleti tarafından her vilayet için salname neÅŸri kaidedir.’ Salnamenin orijinal olarak 92-94 sayfalarında “Trabzon’un Komnenos Ailesi Zamanındaki Ä°daresi” baÅŸlıklı bir yazı yer alır. Yazıda devletin kısa bir hayatından bahsediliyor, arkasından yöneticiler kronolojik olarak veriliyor ve “Son imparator David Komnenos, mukavemet edemeyeceÄŸini anladığından AÄŸustos’un 15’inci günü Trabzon’u teslim etmeye mecbur olmuÅŸtur” deniliyor. 1902 tarihili Osmanlı Devleti zamanında basılmış resmi devlet belgesi Trabzon’un fetih gününün 15 AÄŸustos olduÄŸunu söylüyor. Bir defa daha söylüyorum: Bu Osmanlı resmi belgesinde fetihin tarihidir bu.

 

 

 

Bir diÄŸer kiÅŸi “Fatih’in Donanması ve Deniz SavaÅŸları” isimli eseri olan Vladimir Mirmirov, ‘Vezir-i Azam Mahmut PaÅŸa’nın Trabzon’da bulunan akrabası aracılığıyla imparatorla yapılan görüÅŸmeler sonucunda Trabzon sulhla 15 AÄŸustos’ta teslim edilmiÅŸtir’ diyor.

 

 

 

FATÄ°H 6 EKÄ°M’DE Ä°STANBUL’A DÖNMÜÅžTÜ

 

Bir diÄŸer kaynak Franz Babinger. Babinger Osmanlı tarihi ve Fatih Sultan Mehmet dönemine ait oldukça önemli eserleri olan birisi. Babinger diyor ki ‘Fatih Sultan Mehmet 6 Ekim 1461’de (Trabzon’u fetih ettikten sonra) Ä°stanbul’a dönmüÅŸtür. Babinger bu bilgileri nereden aldığından bahsederken, 27 Ekim 1461’de Volterna’da yazılmış olan bir ÅŸikâyet mektubunda bir pasajı açıklıyor. Buna göre Ä°talya’ya gelen bazı Cenevizliler Ekim ayından önce ‘uzakta bir yerde Trabzon denilen bir yer var. Buradaki imparator Türklere teslim oldu’ diyor. 27 Ekim’de bundan 3-4 hafta önce diyor. Yani 26 Ekim kesinlikle hesapta deÄŸil. ‘Eylül ayı içinde bir yerde Trabzon teslim oldu’ diye birbirileri ile konuÅŸuyorlar. Babinger bunun devamında diyor ki, bu mektup ve bilgiler Eylül’ü iÅŸaret ederken Bizans tarihçisi, Fatih Sultan Mehmet’in de tarihini yazmış olan Hristopulos’un tarihine bakarsanız bunu Eylül’e deÄŸil de AÄŸustos’a da tarihlemek mümkündür.’ Çünkü ÅŸöyle diyor, “Trabzon’dan ayrılan II. Mehmet hızla ilerledi ve içeri kısımdan (Canik’ten) 28 günde Bursa’ya vardı. Ordusuna yol veren PadiÅŸah burada dinlendi, sonra sonbahar girerken Ä°stanbul’a döndü. Sene 6969 idi ki II. Mehmet’in krallığının 11’inci senesi idi.’ Burada bir tarihleme kullanılıyor. ‘6969’ Bizanslı tarihçilerin kullandığı bir tarihleme ÅŸeklidir. Ve dünyayı yaratılıştan itibaren aldığı kabul edilir. Bizanslılara göre Milattan önce 5508 yılında dünya yaratılmıştır. 5508’den yukarı doÄŸru gelirler. Bu günümüzdeki miladi takvime çevrildiÄŸinde 1461 tarihi ortaya çıkıyor. Bu da yıl tartışmasını kesinlikle dışarıda bırakıyor. Ve 1461 yılının Eylül ayından önce olduÄŸunu gösteriyor.

 

 

 

Babinger’in 1951 tarihinde dergide yayımladığı bir makalesi var. Bekir Sıtkı Baykal bunu “Fatih Sultan Mehmet ve Ä°talya’ya” baÅŸlığı altında tercüme ediyor ve Türk Tarih Kurumunun 65’inci sayısında bunu neÅŸrediyor. Bu makalede Babinger diyor ki, ‘bir kısım Ä°talyanların, özellikle Floransalıların Fatih Sultan Mehmet’in seferlerine iÅŸtirak ettikleri, bunlardan Nicolos Sakondino’nun Trabzon seferinde PadiÅŸahın yanında olduÄŸunu ve Komnenlerin sükûtunu (teslim oluÅŸunu) 15 AÄŸustos 1461’de gözleri ile gördüÄŸünü açıkça yazdığını belirtiyor.

 

 

 

O MEVSÄ°MDE DONANMA TRABZON’DA OLMAZ

 

Bu ÅŸekilde 15 AÄŸustos 1461 tarihi bu bilgiler ışığında ve burada bulunan tarihçilerin konu hakkında yaptığı tartışmalarda belli bir salahate kavuÅŸmuÅŸ görünüyor. GeçmiÅŸte meydana gelmiÅŸ olan bir hadisenin ne zaman olup olamayacağına yönelik insanoÄŸlunun tahminde de bulunması gerekir. Burada dikkatlerinize sunacağım husus, biz geçmiÅŸteki olaylarla ilgileniyoruz. ÖlmüÅŸ insanların arkasından konuÅŸuyoruz ve fen bilimlerindeki gibi deney metodunu kullanamıyoruz. Ancak kaynaklar ışığında bunları belli bir yere getiriyoruz. Uzunçarşılı’nın Miller’den alarak fetih tarihi olarak ortaya koyduÄŸu “26 Ekim 1461” tarihinin bu söylediÄŸimiz kaynaklar ışığında doÄŸru olması mümkün deÄŸil. Normal vatandaÅŸ gözüyle bakarsak 26 Ekim’de Karadeniz’in, denizin durumu, dalgalar, bu donanmanın Ekim ayının sonundan sonra Ä°stanbul’a nasıl döneceÄŸi, o zamanki çok hafif kadırgalarla bu iÅŸin baÅŸarılıp baÅŸarılamayacağı gerçekten çok ciddi bir sorudur. 26 Ekim’e kadar padiÅŸahın burada kalması ordunun ve donanmanın mahvolması ile sonuçlanacak olan bir ÅŸeydir. Trabzon’a gelecek, denizde bir ÅŸey yapacaksanız havanın donup kaldığı, denizin sakin olduÄŸu belli bir dönemde ancak Trabzon’a gelip açık da demirleyebilirsiniz. Dalgalı ve fırtınalı mevsim yaklaÅŸtığında burada duramazsanız. Böyle durumlarda Osmanlı birçok kuÅŸatmayı kaldırarak geri dönüÅŸmüÅŸtür. Mesela Lodos kuÅŸatması gibi…

 

 

 

FETHÄ°N TARÄ°HÄ° 15 AÄžUSTOS 1461’DÄ°R

 

Elde ettiÄŸimiz bilgiler, ulaÅŸtığımız belgeler ve anlatımlar özellikle Hristopulos’un tarihlendirmesi, Babinger’in olayı izahı ve bizim bulduklarımız Trabzon’un fetih tarihinin 26 Ekim 1461 deÄŸil de 15 AÄŸustos 1461 olma ihtimalini yüzde 80-90 oranında ortaya koyuyor. Buna iltifat edilirse daha doÄŸru bir tarihte Trabzon’un fethinin kutlanacağını düÅŸünüyorum.”

 

Artık Trabzon’un fetih tarihi aÅŸağı yukarı kesinleÅŸmiÅŸ durumda.

 

Yrd. Doç. Dr. Hanefi Bostan da sunumuna, “Artık Trabzon’un fetih tarihi aÅŸağı yukarı kesinleÅŸmiÅŸ durumda. 15 AÄŸustos 1461 en mantıklı gözüken tarih olarak karşımıza çıkıyor” diyerek baÅŸladı. Bostan, fetihten sonra Trabzon’da nelerin olduÄŸu, nasıl bir iskân politikası izlendiÄŸi yönünde uzun arÅŸiv çalışmaları sonunda derlediÄŸi bilgileri katılımcılarla paylaÅŸtı.

 

BU KONUDA 8 YILDIR YAPTIÄžIMIZ HABERLERDEN BAZILARI Ä°ÇÄ°N TIKLAYINIZ