YAZI DIZÄ°SÄ°-1

OSMANLI ÖNCESÄ° DÖNEMDE TRABZON’UN TARÄ°HÄ° MÄ°MARÄ°SÄ°

SURLAR 

Bugünkü surların en eski bölümünün M.S. 1. yüzyılı Roma döneminden kaldıgı düsünülmektedir. Bizans Ä°mparatoru I. Justinianus Dönemi döneminde genisletilen surlar özellikle 11. yüzyılda Anadolu Selçuklularının saldırılarından Trabzon’un savunulmasında etkili olmustur. 

Ancak Trabzon’da I. Justinianus’dan da evvel surların olduguna dair savlar da vardır. Buna göre Got saldırıları zamanında sehrin savunulmasında kalenin etkisi olmustur. Orta Hisar ve Kule arasında bulunan surlar muhtemelen bu dönemde de vardır. Roma Ä°mparatoru Diocletianus döneminde kalenin tamir (284-304) gördügüne dair bilgileri de aktarmak gerekir. Bu zamanlarda ve hatta daha eski dönemlerde özellikle ticari açıdan önemli bir mevkide bulunan sehrin bir kaleye sahip olmadıgını düsünmek zordur.

Bunlara göre I. Justinianus döneminde önceki zamanlarda zaten var olan kale tamir görmüstür. Bu tamir faaliyeti ile kale duvarları elden geçirilmis, su getirebilmek maksadı ile bir kanal açtırılarak Kuleboyu tarafından kaleye getirilmis ve Dabakhane kapısından dısarı çıkarılmıstır.

Trabzon Devleti zamanında II. Aleksius Komnenos Asagı Hisar

bölümünü 1302-1325 yılları arasında surlarla çevirttirmis, III. Aleksius Komnenos ise Orta Hisar bölümünde tadilat yaptırmıstır. Kale bir devlet baskentinin kalesi olarak Trabzon Devleti zamanında defalarca tamirat görmüstür. Bu zamanlarda kule ve saray gibi ilaveler yapılmıstır.

Bijıskyan surlar hakkında su bilgileri vermektedir: “Zosimus’un dedigine göre, eski kale surları iki kat idi. Simdiki kale, tas ve sütunlardan anlasıldıgı gibi, eskisinin yerine yapılmıstır. Kale o kadar metin bir sey idi ki komsu milletler de hazinelerini orada saklarlardı. Sur çok yerde kaya üzerine yapılmıstır ve hendeklerin bir kısmı genis ve derindir. Çevresi bir saatten fazla uzunluktadır

Surlar Yukarı Hisar, Orta Hisar ve Kuzey Hisar (Asagı Hisar) olmak üzere üç kısma ayrılır. Kaledeki burçlar, kalınlıkları 2 ile 4 metre arasında degisen surlarla saglamlastırılmıslardır. Yukarı Hisar ile Orta Hisar kalenin en eski bölümleridirler ve Kuzgundere ile Ä°maret (Ä°skeleboz) Deresi arasında bulunan yüksekçe bir kaya kitlesi üzerindedirler. 

Ortahisar ve Asagıhisar’a göre daha yüksek bir mevkidedir. Orta Hisar bölümünün Ä°mparator II. Aleksius zamanında yaptırıldıgı tahmin olunur. II. Aleksius, kendi döneminde civar bölgelerden Trabzon’a yönelik göçlerin artması nedeniyle

Yukarı Hisar ve Asagı Hisar bölümlerinde yer alan derin çukurları doldurtarak yer açmaya çalısmıstır. Orta Hisar bölümünün temele yakın bölümlerinin Grek – Roma ve Bizans dönemlerinden de önce yapıldıgı, I. Justinianus zamanında elden geçirildigi, 9. ve 11. yüzyıllarda da bazı ekler ilave edildigi zannedilir.

Orta Hisar mevkiindeki surlar kuzeyden güneye dogru 600 metre ve dogudan batıya dogru 200 metre genislige ulasırlar. Kuzey yönünde birbirlerinden 225 metre uzaklasan bu surlar güneyde 40 metreye kadar yaklasırlar. Kuzeyde yer alan 600 metrelik kısmın 160 metrelik bölümü Ä°ç Hisar olarak anılmaktadır.

Kalenin Asagı Hisar bölümü ise bir 15. yüzyıl eseridir. Zaganos

Köprüsünün batı bölümünden baslayarak Zaganos Burcuna ve oradan da kuzeye dogru ilerleyen kısımdır. Kısmen kesme tas, kısmen ise moloz tastan imar edilmistir. Surlar kuzeyde liman boyunca uzanarak tekrar güneye dönerler ve Orta Hisar ile birlesirler. Asagı Hisarın Zaganos Burcu ile Köprüsü

arasında kalan kısmında Zaganos veya Ä°maret Kapısı, batıda iki Sotha (Süt) Kapısı, kuzeyde ise limana çıkan Moloz Kapısı, doguda liman kulesi yakınında Mumhane Kapısı ve daha güneyinde Pazar Kapısı yer almaktadır. 

Zaganos Burcu Fatih Sultan Mehmet’in veziri olan Zaganos Pasa tarafından yaptırılmıstır.

Yukarı Hisar, Orta Hisar ve Kuzey Hisarın kalelerinin toplam uzunlugu 7000 metredir ve surların kalınlıgı yer yer 2 ile 4 metre arasında degismektedir.

Kaynak:

YÜKSEK  LÄ°SANS TEZÄ°

DANISMAN                             

Prof. Dr. Abdulhalik BAKIR      

HAZIRLAYAN

 Fatih AKSOY